Δεν μπορούμε να υποκαταστήσουμε το κράτος, το οποίο έχει τις οικονομικές, τεχνολογικές και άλλες δυνατότητες για να δημιουργήσει βιώσιμους πολιτιστικούς θεσμούς και να διαμορφώσει τη νέα πολιτιστική πραγματικότητα στη χώρα μας.
Ωστόσο η δυσκολία στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού πολιτιστικού περιβάλλοντος σήμερα προέρχεται από την πλευρά του κράτους, και τούτο οφείλεται στην ύπαρξη γραφειοκρατικών δομών και στην απουσία έμπνευσης και διάθεσης αλλά και οραμάτων.
Το κράτος αδυνατεί να συμπορευτεί με την αγωνία και τα οράματα του πνευματικού και καλλιτεχνικού δυναμικού που δρα κυρίως στην ελληνική περιφέρεια.
Είναι φανερή η έλλειψη πολιτιστικού σχεδιασμού σε πανελλήνια κλίμακα, κτιριακής και τεχνικής πολιτιστικής υποδομής, όπως και η απουσία ενός ευέλικτου θεσμικού πλαισίου που θα υποστηρίζει την επιτόπια παραγωγή πολιτιστικών δραστηριοτήτων.
Υφίσταται, από την εποχή της Μελίνας Μερκούρη, ο θεσμός των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων. Ο θεσμός αυτός όμως έχει εκφυλιστεί και χρειάζεται ανανέωση κυρίως σε ό,τι έχει σχέση με το πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί, αλλά χρειάζεται και πόρους. Αυτή τη στιγμή κινδυνεύουν να κλείσουν κάποια ΔΗΠΕΘΕ, λόγω ελλείψεως οικονομικών πόρων. Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε ότι ως φορείς τα ΔΗΠΕΘΕ έγιναν αντικείμενο πολιτικών και μικροκομματικών συσχετισμών.
Πάντως ήταν και είναι καταφανής η πενιχρή έως ανύπαρκτη χρηματοδότηση περιφερειακών πολιτιστικών προγραμμάτων και εν γένει η απροθυμία επένδυσης στον πολιτισμό.
Το μόνο που πέτυχε η κρατική γραφειοκρατία ήταν να γιγαντώσει κάποιους κεντρικούς φορείς που λειτουργούν κυρίως στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, αγνοώντας ότι η ελληνική περιφέρεια αποτελεί το άλλο μισό του ελληνικού πληθυσμού.
Πέραν τούτου, δεν μπορεί να αγνοηθεί η λειτουργία φορέων που βασίζονται στην εθελοντική προσφορά και στοχεύουν στη διάχυση του πολιτιστικού αγαθού, στην αποκέντρωση τόσο στην παραγωγή, όσο και στη διακίνηση και διαχείριση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων.
Δεκάδες δημιουργοί στις τέχνες και στα γράμματα, δεκάδες σωματεία πνευματικά και καλλιτεχνικά, λέσχες, ιδρύματα, συνιστούν μια ζέουσα πραγματικότητα, η οποία συγχρόνως δημιουργεί τις προϋποθέσεις πλούτου αλλά και ενός οικονομικού φαινομένου, τις διαστάσεις του οποίου το κράτος δεν μπορεί ή δεν θέλει να λάβει υπόψη του.
Και δεν μπορεί να αγνοηθεί η δράση δεκάδων φορέων που λειτουργούν με στόχο την ενίσχυση και προστασία των ήδη υπαρχόντων πολιτιστικών θεσμών και εκδηλώσεων, την αξιοποίηση και καλλιέργεια της ιδιαίτερης πολιτιστικής κληρονομιάς τού κάθε τόπου, την ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της περιφέρειας, της τοπικής αυτοδιοίκησης και των πολιτιστικών φορέων για μια εθνική πολιτιστική εξόρμηση.
Όλα αυτά όμως δεν πρέπει να ιδωθούν ξεκομμένα από τις ανάγκες και τις εξελίξεις της εποχής μας, καθώς επίσης και το άνοιγμα πλέον των συνόρων τόσο σε ευρωπαϊκή όσο και παγκόσμια κλίμακα.
Η συνάφεια του ελληνικού λαού με αλλοεθνείς, και επιπλέον με διαφορετικά θρησκευτικά δόγματα, δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα.
Ωστόσο, παρά τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκοί και οι άλλοι λαοί του πλανήτη, είναι φανερό πλέον πως υπάρχει διεθνής ζήτηση του λεγόμενου «πολιτιστικού τουρισμού».
Δηλαδή, είναι μεγάλος ο αριθμός των τουριστών που επιθυμούν να συνδυάσουν ή και να ταυτίσουν το χρόνο των διακοπών τους με επισκέψεις σε μουσεία, σε αρχαιολογικούς χώρους, σε φεστιβάλ, σε συνέδρια και, γενικά, σε πολιτιστικές εκδηλώσεις, καθώς επίσης και τη διαμονή τους σε τόπους με έντονο πολιτιστικό ενδιαφέρον.
Ένα επιπλέον κίνητρο της τουριστικής μετακίνησης, σε ατομικό επίπεδο είναι η ψυχική-βιολογική ανάγκη για επικοινωνία που είναι το κυριότερο, καθώς επίσης και για πρόσκαιρη αλλαγή τού τόπου και του τρόπου ζωής.
Έτσι ο τουρισμός φαίνεται να παίρνει μιαν άλλη διάσταση, προβάλλοντας ανθρώπινα και ευρύτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά.
Ο πολιτισμός είναι, όπως συνηθίζουν να λένε και οι πολιτικοί, το «βαρύ πυροβολικό» της χώρας μας.
Τα βασικά χαρακτηριστικά τής τουριστικής προσφοράς είναι ασφαλώς ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, όπως επίσης και η ευρεία γεωγραφική κατανομή τους.
Η αξιοποίηση, η αναβάθμιση και η ορθολογική διαχείριση των πολιτιστικών πόρων αποτελεί προϋπόθεση για την προσέλευση τουριστών.
Πρέπει να εξαρθεί το γεγονός ότι ο πολιτιστικός τουρισμός θεωρείται ειδική μορφή τουρισμού, αφού εμπεριέχει την έννοια της εκπαίδευσης και ευρύτερα της παιδείας, καθότι στοχεύει στη βαθύτερη γνωριμία τού τουρίστα με τον πολιτισμό της περιοχής που επισκέπτεται και συνδέεται με την έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς και με τα επιμέρους στοιχεία της (αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία, φεστιβάλ, εκθέσεις, τοπικά έθιμα, λαϊκός πολιτισμός κ.λπ.)
Για την οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο τουρισμός είναι ένας από τους σημαντικότερους τομείς που παρουσιάζει ταχύτατη ανάπτυξη.
Επιπλέον είναι γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συγκεκριμένους πόρους για την ενίσχυση της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας και γενικότερα της πολιτιστικής δράσης.
Ενδεχομένως να υπάρχουν, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση, λόγου χάρη με τον πόλεμο στη Μεσόγειο, άλλες προτεραιότητες. Αλλά υπάρχει η ανάγκη ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού με κεντρικό σημείο αναφοράς τον πολιτισμό και το περιβάλλον.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στους προβληματισμούς των ιθυνόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν και είναι η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και γι’ αυτό ενισχύει τον πολιτιστικό τουρισμό.
Είναι αυτονόητο, λοιπόν, ότι ο πολιτισμός σήμερα διεκδικεί αυτό που του αναλογεί.
Κι εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η μεταρρύθμιση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση με τον «Καλλικράτη» μπορεί να έχει τα κενά της, αποτελεί όμως ένα πεδίο, όπου ο πολιτισμός μπορεί να ανθίσει.
Οφείλουμε να προωθήσουμε στενές σχέσεις συνεργασίας με τους φορείς των δήμων εκείνων που είναι ευεπίφοροι σε νέες ιδέες και που επιθυμούν να δημιουργήσουν πολιτιστικό περιβάλλον – από τα μνημεία της αρχαιότητας μέχρι τα σύγχρονα δημιουργήματα – για να δεχθούν και να αναπτύξουν τον τουρισμό.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο παράγοντας «πολιτιστικό περιβάλλον» αποτελούσε πάντα την πηγή κάθε αναπτυξιακής προσπάθειας.
Συνεπώς θα πρέπει να γίνουμε ευρηματικοί και στις δράσεις μας ώστε οι προτάσεις συνεργασίας μας να έχουν ελκυστικά χαρακτηριστικά και στοιχεία προσελκυστικά, για να είναι ευκολότερη η ανάπτυξη σχέσεων και αποτελεσματικότερη η λειτουργία μας.
Να επιμείνουμε στη σύσφιγξη των μεταξύ μας σχέσεων, στην προαγωγή του διαλόγου, αλλά και στην αλληλοϋποστήριξη των δράσεων του κάθε φορέα.
Να διερευνήσουμε και να αξιοποιήσουμε τη δυνατότητα πραγματοποίησης κοινοπραξιών για την οργάνωση πολιτιστικών παραγωγών και προγραμμάτων, ώστε να προκαλέσουμε την οικονομική στήριξη και από ιδιώτες, καθώς επίσης και την ευκολότερη απόσπαση ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
Αυτό σημαίνει ότι οι προτάσεις μας πρέπει να είναι ολοκληρωμένες και ρεαλιστικές, που να ανταποκρίνονται στα δεδομένα και τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής στα γεωγραφικά όρια της οποίας λειτουργούμε.
Νίκος Λαγκαδινός
Συντονιστής της Ομάδας του Παρατηρητηρίου για τον Πολιτισμό